از مساجد معروف و مهمى که همواره مورد توجه مسلمانان بوده، مسجد شریف کوفه است.
آن چه که سبب توجه بیشتر شیعیان به این مکان مقدس شده است؟ عنایت خاصى است که حضرت مهدى (ع) به این مسجد دارند بسیارى از سعادتمندان در این مکان پربرکت، توفیق زیارت امام (ع) را پیدا کرده اند افزون بر این براساس روایات زیادى از جمله روایات معروف "مفضل بعد از ظهور آن حضرت، کوفه مرکز حکومت و مسجد جامع آن، مرکز قضاوت و اجراى عدالت خواهد شد.
در روایتى که مفضل از امام صادق (ع) نقل مى کند، درباره جایگاه مسجدکوفه در عصر ظهور چنین آمده است:
به امام صادق (ع) عرض کردم: سرور من محل استقرار حضرت مهدى (ع) و مکان تجمع مؤمنان پس از ظهورکجا خواهد بود حضرت در جواب فرمودند: پایتخت آن حضرت کوفه و مرکز قضاوتش مسجد جامع خواهد بود... (1)
برطبق روایتى دیگر از على (ع)، امام زمان (ع) در مسجدکوفه نماز را اقامه مى کنند.
ابن نباته مى گوید: روزى در مسجد کوفه گرد حضرت امیرالمؤمنین (ع) جمع شده بودیم که آن حضرت فرمودند: اى اهل کوفه این مسجد شما یکى از آن چهار مسجدى است که خداوند تبارک و تعالى آن را براى اهلش اختیار نموده است.. زمانى پیش مى آیدکه این مسجد محل اقامه نماز فرزندم مهدى (ع) و همه مؤمنان خواهد شد (2).
این روایت را روایت دیگرى از امام باقر(ع) تکمیل مى کند براساس روایت نقل شده از آن حضرت وقتى امام مهدى (ع) وارد کوفه مى شوند با استقبال گرم مردم روبرو مى گردند؟ همه به حکم حضرت گردن مى نهند و آنگاه وارد مسجد شده براى مردم خطبه مى خوانند و نقل است که تجمع مردم به قدرى زیاد خواهد بودکه وقتى از شوق دیدار امامشان بى اختیارگریه مى کنند، سخنان حضرت به گوش کسانى که دورتر از منبر هستند نخواهد رسید، لذا در هفته دوم بعد از ورود امام (ع) به کوفه، مردم خطاب به حضرت مهدى (ع) مى گویند: اى پسر رسول خدا نماز در پشت سر شما خواندن همانند نماز خواندن در پشت رسول خدا(ص) است، در حالى که این مسجدگنجایش این همه جمعیت ندارد منظور مردم آن است که حضرت تدبیرى بیندیشند تا همه مردم توفیق حضور در نماز جماعت و جمعه را داشته باشند.
امام (ع) در پاسخ مى فرمایند: مسجدى براى شما خواهم ساخت که گنجایش همه مردم را داشته باشد، در ادامه روایت آمده است: طرح مسجد بزرگى را که داراى هزار در است و همه مردم را در خود جاى مى دهد ارائه مى دهند(3)
نکته دیگرى که در مورد مسجد کوفه در روایات به چشم مى خورد این است که آن حضرت مسجد کوفه را براى اصلاح قبله آن بازسازى خواهند کرد.
على (ع) در این زمینه مى فرمایند: گویى هم اکنون به شیعیان در مسجدکوفه مى نگرم که خیمه ها برپاکرده اند و قرآن را آن گونه که نازل شده است براى مردم آموزش مى دهند. قائم ما چون قیام کند آن مسجد را خراب و قبله آن را اصلاح خواهند نمود (4)
واما تاریخچه ومشخصات مسجد کوفه : به نوشته کتاب هاى تاریخ، وقتى شهرکوفه اولین باردر سال17ق. به دستور عمر بن خطاب و توسط سعد بن وقاص، فرمانده لشکر اسلام، به عنوان اردوگاه سربازان اسلام بنا گشت؟ سعد وقاص در مرکز این پایگاه نظامى در فضایى کوچک به شکل چهارگوش مسجدى بدون سقف را از چوب و نى تأسیس کردکه البته بعدها براى در امان ماندن ان از خطر آتش سوزى، اطراف آن را با دیوارهاى گلى محصورکردند و سال ها بعد همین مسجد را زیاد بن ابى سفیان حاکم معاویه به سبک ساختمان سازى مرسوم در بین ساسانیان تجدید بناکرد (5)ولى از مضمون روایات چنین برمى آیدکه سابقه این مسجد بسیار قدیمى تر از آن است که در اسناد تاریخى ذکر شده است. به عنوان مثال از پیامبر اکرم (ص) نقل شده است که آن حضرت فرمودند شبى که مرا سیر دادند تا مسجد اقصى در جریان معراج از مسجد کوفه گذشتیم؟ سوار براق بودم. به محلى رسیدیم که جبرئیل گفت: یا محمد در این جا پیاده شو و نماز بخوان وقتى در آن جا نماز به جاى آوردم از جبرئیل پرسیدم: این جا کجاست؟ جبرئیل گفت: این جا کوفان (کوفه) است و این محل هم مسجد آن جاست. من تاکنون بیست مرتبه دیده ام که این جا خراب شده و دوباره تجدید بناگشته است و فاصله بین هر خرابى و آبادى آن پانصد سال بوده است (6).
بنابر مضمون روایتى دیگر، روزى امام صادق(ع) به نزدیکى هاى مسجد کوفه رسیدند و از مرکب خود پیاده شدند؟ وقتى علت پیاده شدنشان را سؤال کردند آن حضرت فرمودند: محدوده مسجدکوفه آخر سراجین نام محلى در نزدیکى مسجد است که این حد را حضرت آدم (ع) براى مسجد مشخص کرده است و من نمى پسندم که سواره وارد این محدود بشوم در ادامه روایت آمده است که راوى مى پرسد: اگر محدوده مسجد کوفه آن است که مى فرمایید، پس چه چیز باعث تغییر آن شده است حضرت در پاسخ مى فرمایند: اولا امرى که سبب تغییر آن شد توفان نوح بود. بعدها هم اصحاب کسرى و سپس نعمان بن منذر و بعد هم زیاد بن ابى سفیان تغییراتى در آن ایجادکردند.
بر این اساس معلوم مى شودکه این مسجد شریف از زمان آدم ابو البشر به عنوان محلى براى عبادت خداوند تبارک و تعالى مطرح بوده است؟ منتهى در طول تاریخ دستخوش تغییروتحولاتى شده و در زمان هاى مختلف در تجدید بناها حدود محوطه مسجد تغییر پیدا کرده است. در جنوب غربى مسجد به فاصله 85 متر، خانه کوچک و محقرى وجود دارد و مشهور است که آن جا خانه على (ع) بوده است که قبر میثم تمار در نزدیک آن خانه قرار دارد. در بین این خانه و مسجد، قصر دار الخلافه واقع شده است که در ضلع جنوب غربى مسجد مى توان به دار الخلافه وارد شد .
ضمناً قبر مسلم بن عقیل و هانى بن عروه در دو مکان نزدیک به هم، چسبیده به دیوار ضلع شرقى مسجد است که از طریق یک در بزرگ که در دیوارگذاشته شده است مى توان به حرم آن دو بزرگوار داخل شد البته در شمالى هم به این در آرامگاه راه دارد و قبر مختار ثقفى به آرامگاه مسلم بن عقیل نزدیک تر است. در دور تا دور محوطه این مسجد، هفتاد و شش حجره (غرفه) وجود دارد. در مجموع درهاى ورود و خروج به مسجد چهار تاست .باب السده که معروف به باب امیرالمؤمنین (ع) است؟ 2. باب الکنده که در طرف غربى مسجد است؟
3 باب الانماط "که محاذى قبله است؟،4. باب الفیل یا الثعبان.
در این مسجد مکان هاى مقدس و محراب هاى زیادى وجود داردکه هر یک از آن ها را مقام مى نامند. از جمله آن هاست: مقام حضرت ابراهیم خلیل (ع)، مقام حضرت خضر(ع)، مقام حضرت زین العابدین(ع) مقام نوح(ع) یا باب الفرج، مقام امیرالمؤمنین (ع)، مقام جبرئیل، دکه قضاء محل قضاوت امیرالمؤمنی(ع)دکه حضرت صادق(ع) محراب امیرالمؤمنین (ع) که محراب حضرت زکریا هم گفته مى شود، بیت الطشت، مقام بیعت النبى (ع) دکة المعراج محلى که پیامبر اکرم(ص)در شب معراج در آن مقام نماز به جاى آوردند و براى مسجد کوفه در روایات حضرات معصومین (ع) فضایل زیادى بیان شده است: امام با قر(ع)مى فرمایند:
اگر مردم به فضیلتى که مسجد کوفه دارد واقف بودند؟ از راه هاى بسیار دور به آن جا سفر مى کردند. یک نماز واجب خواندن در آن جا مساوى با به جاى آوردن یک حج، و یک نماز مستحبى خواندن در آن جا معادل با انجام دادن عمره است (7)
على(ع)نیز در ابن باره مى فرمایند: خواندن نماز نافله در این مسجد معادل انجام عمره در کنار پیامبر اکرم (ص) وخواندن نماز واجب در آن جا مساوى انجام دادن حج با رسول اکرم (ص)است.
در این مسجد هزار پیغمبر و هزار وصى پیغمبر نماز خوانده اند (8)امام صادق(ع)به یکى از اصحاب که اهل کوفه بود فرمودند: آیا تمام نمازهایت را در مسجدکوفه مى خوانى؟ وى عرض کرد: خیر. حضرت فرمودند: من اگر در آن جا حاضر باشم امیدرارم که هیچ نمازى از من در آن مسجد فوت نشود. سپس حضرت اضافه کردند: آیا فضیلت نماز در این مسجد را مى دانى راوى مى گوید: گفتم: خیر. حضرت فرمودند: هیچ بنده صالح و پیامبرى نبوده است، مگر آنکه در مسجدکوفه نماز خوانده است؟ حتى رسول خدا (ص) وقتى به معراج مى رفتند جبرئیل (ع) به ایشان عرض کرد: آیا مى دانى حالا درکجا هستى؟ حضرت رسول (ص) فرمودند: خیر. جبرئیل گفت: حالا در مقابل مسجد کوفه قرار گرفته اید. پیامبر(ص) به جبرئیل فرمود: از خداوند متعال اجازه بخواه تا پائین رفته در آن نماز بخوانیم. وقتى خداوند متعال اجازه دادند. حضرت در آن جا دو رکعت نماز به جاى آوردند 0 سپس امام صادق (ع) فرمودند: یک نماز واجب در آن برابر با هزار نماز و یک نماز نافله در آن مساوى با پانصد نماز در اماکن دیگر است .
قبله این مسجد، باغى از باغ هاى بهشت و دست راست و چپ آن نیز از بستان هاى بهشت است. در آن مسجد نشستن، عبادت محسوب مى شود 0 اگر مردم فضیلت آن را مى دانستند، با چهار دست وپا همچون طفل خود را به آن جا مى رساندند تا از برکات آن بهره مند شوند (9)
محمد بن سنان مى گوید: از امام رضا(ع) شنیدم که فرمودند: یک نماز فرادا در مسجدکوفه خواندن، با فضیلت تر از هفتاد نمازى است که به طور جماعت در جاهاى دیگر خوانده شود (10)
