بصیرت از دیدگاه مقام معظم رهبری

 

مقدمه:

یکی از موضوعاتی که رهبر حکیم و فرزانه انقلاب اسلامی ، حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی) همواره به ویژه طی چند ماه اخیر در بیشتر فرما یشاتشان به طور جدی بر آن تاکید داشته اند ،مفهوم »بصیرت »و ضرورت برخورداری و بهره مندی از آن به عنوان »تنها راه برای گمراه نشدن در گردو غبار ایجاد شده بر اثر فتنه » است.

با بررسی اجمالی حوادث و مشاهده فراز و فرود های تاریخ اسلام از دوران پیامبر اعظم (ص) و ائمه معصومین (ع) تا انقلاب اسلامی و دوران حاضر ،آنچه بیش از هر عاملی در رسیدن یا نرسیدن به پیروزی و موفقیت تاثیر داشته، میزان بهره مندی و برخورداری مردم و نخبگان از »بصیرت« بوده است . به این معنی که در هر برهه ای که مردم و نخبگان جامعه از بصیرت بهره برده اند ، راه درست انتخاب شده و امور به نحو احسن پیش رفته است و برعکس در مواقعی که مردم بدون بصیرت عمل کرده اند، هم خودشان و هم جامعه را با مشکلاتی روبرو کرده اند.

به جرات می توان گفت دلیل همه انحرافات سیاسی و اعتقادی که تاکنون امت ها با آن روبرو بوده اند و بعضا به نابودی و انحطاط آنان نیز منجر شده، رفتارها ، تصمیم گیریها و موضع گیریهای بدون بصیرت بوده است .

در این نوشتار تلاش می شود درباره مفهوم بصیرت ، موانع و راه های کسب آن ،بصیرت به عنوان قدرت پرواز انسانها و جوامع بشری از مشکلات و انحطاطات و همچنین بصیرت از نگاه رهبر معظم انقلاب مواردی را یادآوری کنیم .

مفهوم بصیرت

بصیرت دانایی صرف نیست بلکه دانایی همراه با باور وایمان است از این رو موجب هدایت و حرکت است در حالیکه علم همواره مقرون باور قلبی نبوده و در نتیجه لزوما مایه عمل به مقتضاتش نیست.

به عنوان نمونه خیلی از مردم می دانند سیگار برای انسان زیان بار است ولی به دلیل اینکه به مضرات آن باور ندارند واز آن استفاده می کنند حتی برخی پزشکان به انواع مواد مخدر معتاد می باشندتقریبا هر انسان الهی می داند روزی این جهان را ترک وبه عالم برزخ و حساب سفر خواهد کردو آنجا

یک یک اعمالش مورد ارزیابی قرار گرفته و جزا و پاداش به آن تعلق می گیرد اما از آنجایی که این بینش د ر بسیاری از مردم از ساحت ذهن به ساحت قلب رسوخ نکرده و به ایمان باطنی تبدیل نگردیده موجب تقوی و پرهیزگاری نمی شود ولی علم مقرون با اعتقاد قلبی مایه حرکت و عمل می گردد واز این روست که بصیرت موجب هدایت بوده انسان را از غفلت بیدار می کند انسان بصیر به کمک این قوه از خطر گمراهی و فریب خوردن در امور و موضعگیری غافلانه و حساب نشده در امان است بصیرت مانند سپری است که در هنگام فتنه هاومواقف خطرناک انسان را مصون و محفوظ نگه می دارد.شاید از این روست که زره و لباس محافظ جنگی را بصیرت نامیده اند چون انسان را از شمشیرها و ضربه های نابهنگام و غافلانه حفظ می کند.

ناگفته نماند از لوازم بصیرت زیرکی و فطانت است زیرا وقتی آدمی به روشنی از جوانب مسائل پیش رویش اطلاع داشته باشد نقطه ابهامی برایش باقی نمی ماند تامانع برخورد صحیح با آن شود.بنابراین با درایت و زیرکی بیشتر وارد عمل خواهد شد.

به علاوه انسان بصیر به دلیل برخورد عمیق و نگاه ژرف به مسائل از حوادث گذشته و حال برای آینده عبرت خواهد گرفت لذا لغویین بصیرت را گاه به لوازمش یعنی زیرکی و عبرت ترجمه کرده اند.

بنابراین منظور از اجتماع بصیر اجتماعی است که علاوه بر چشم سر چشم دلش نیز بینا باشد گره های کور مشکلات خود را پیدا کرده و راه گشودن آن را می داند دوستان و دشمنان خود را می شناسدبه ضعف های خویش آشنا و راه در مانش را می داند جریانهای سیاسی و فرهنگ ساز و ارتباط آنان را با ارباب دین و دنیا می شناسد رابطه

زر و زور وتزویر را درک می کند.نسبت به علائم نفاق و صداقت و عناد شناخت کامل دارد.در مقابل اگر جامعه ای دردهای خود را نشناسد و راه درمانش را نداند و نسبت به شرچشمه های هدایت و انحراف خود بیگانه باشد معیار روشنی برای اقبال و ادبار به شخصیت ها و یا امواج فکری و فرهنگی حاکم بر محیط خود نداشته باشد بی دلیل روزی از یک شعار حمایت و بی حساب فردای آن روز با آن مخالفت کند چنین جامعه ای فاقد بصیرت و نابیناست کما اینکه جامعه عصر حاکمیت امیر مومنان (ع) به این بلا مبتلا بود بطوری که حضرت در وصف آنها فرمودند:عمی ذو ابصار شما چشم دارید اما کورید.

آری جامعه بدون بصیرت کور است و همچون کوران اعمال متناقض از خود نشان می دهد گاه کاهی را به کوهی بخشیده و گاهی کوهی را به کاهی نمی بخشد هرگز قابل اعتماد نیست در حساسترین لحظات بخاطر عدم درک موقعیت خود پیشوای بصیرش را تنها می گذارد وجودشان کالعدم و حیاتشان مساوی مماتشان و حضورشان در کنار پیشوای بیدار عدم حضور است از این رو امیر مومنان در وصف شان فرمود::الشاهده ابدانهم الغائبه عنهم عقولهم بدنهایشان حاضر ولی عقلهایشان غائب است.

آنان بدلیل کوردلی و ناتوانی در تحلیل مسائل و شناخت حق وباطل از روی هواهای خود حکم می کنند و از آنجا که هواهای نفسانی به تعداد افراد جامعه متفاوت بوده و در زمانهای مختلف تغییر می کنند چنین جامعه ای ثبات خود را

از دست می دهد هر دسته ای خواسته ای متفاوت با دیگران دارد و هر روز چیزی غیر از مطلوب دیروز می طلبد یک روز عده ای خواهان جنگ با دشمن و روز دیگر عده ای دیگر خواهان صلح و روز سوم هر دو از خواسته خود دست بر می دارند.بنابراین مشکل عدم بصیرت از مشکلات خطر آفرین است که روند اصلاح جامعه را متوقف می کند به طوری که اگر برترین رهبران عالم هم در راس چنین جامعه ای قرار گیرند از رفتار متناقض و کردار حیرت انگیز مردم زمین گیر می شوند کما اینکه حضرت در مورد مردم زمان حکومتش فرمودند::المختلفه اهواوهم المبتلی بهم امراوهم امیالشان متفاوت و زمامدارانشان به بلای آنها گرفتارند.

موانع کسب بصیرت

برخی از امور و گرایش ها در وجود انسان مانع از بصیرت یافتن وی می گردد بگونه ایکه با وجود یقین به حقانیت موضوعی ، آن را نادیده گرفته و چشم بصیرت خود را نسبت به آن فرو می بندد که در اینجا به دو مورد اشاره می کنیم :

1- دلبستگی به دنیا :

حضرت علی علیه السلام در این خصوص می فرماید : انّ الدّنیا دار محن، و محلّ فتن، من ساعاها فاتته، و من قعد عنها و اتته، و من ابصر الیها اعمته...

بدرستی که دنیا خانه محنتهاست، و جایگاه فتنه هاست، کسی که طلب کند آن را هلاکش کند؛ و کسی که به دنبالش نباشد را ، با او بنیکوئی همراهی کند ؛ و هر که نظر کند بسوی آن ، کور گرداند او را ( چشم بصیرت را از او می گیرد)....(شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غرر الحکم ج 2 ص 637 )

نمونه های تاریخی این گروه از افراد نیز همچون «عمر سعد» ها که به خاطر دلبستگی دنیا، چشم بصیرت خود را کور کردند و به مبارزه با حق پرداختند کم نیستند .

مقام معظم رهبری در این خصوص در توصیه ای به جوانان عزیز بیسجیان عزیز هر جای کشور که هستید این بصیرت را روز به روز زیاد کنید. نگذارید بعضی از نیازهای مادی و مسائل کوچک ، جلوی بصیرت ها را بگیرد . (دیدار فرماندهان بسیج سراسر کشور27/8/71)

2- گرفتار شدن به شهوات و لذت ها

امیرالمومنین علی علیه السلام در این باره می فرماید : ذا أبصرت العین الشّهوه عم ی القلب عن العاق به (137/ 3).هرگاه چشم ظاهری ، شهوت را ببیند چشم دل انسان نسبت به عاقبت کار کور گردد . (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص305 )

لذا می بینیم مقام معظم رهبری در سخنرانی های مکرر خود نسبت به تهاجم فرهنگی هشدار داده و در یکی از این سخنرانی ها فرموده اند : سیاست امروز سیاست اندلسی کردن ایران است (مقام معظم رهبری، 6 فروردین 1381) چراکه وقتی جامعه ای مشغول و گرفتار شهوات شد دیگر بصیرت خور را نسبت به مسائل پیرامونی

از دست می دهد و همچون اندلس ممکن است کشور را تقدیم کفار نماید .

راه های عملی کسب بصیرت

در این خصوص نیز در روایات ما راهکارهای متعددی مطرح گردیده که به برخی از آنها اشاره می نمائیم :

1- شناخت حقیقت ولایت و ولی امر زمانه خود:

شناخت ولی امر زمان در اسلام از چنان جایگاهی برخوردار است که بنا به فرموده رسول گرامی خدا صل الله علیه و آله اگر کسی بمیرد و امام زمان خود را نشناسد همانند کسی است که به مرگ جاهلیت قبل از اسلام مرده است (البحار 23/ 94 الغدیر 10/ 360 اثبات الهداه 1/ 126 تفسیر ابی الفتوح 1/ 508 - الحکم الزاهره با ترجمه انصاری ص 108)

لذا شناخت خود ولی امر مسلمین در این زمان راهکار اصلی و مهمی است که می تواند انسان را به بصیرت برساند شناخت همانگونه که حضرت علی علیه السلام در سخنانی خطاب به دو تن از یاران خود در این باره می فرماید :ف نّه لا یبلغ أحأ م ن ش یعت نا حدّ ال است بصار حتّی یعر فن ی ب النّوران یّه ف ذا عرفن ی ب ها کان مستبص راً بال غاً کام لًا... (بحار الأنوار ج 26 ص 7 )

هیچ کس از شیعیان به بصیرت نمی رسند مگر اینکه با شناخت من به نورانیت برسند پس هنگامی که مرا به این مقام شناختنند بطور تمام و کمال بصیرت یافته اند .....

در اینجا لازم به ذکر است که بر اساس مبانی اعتقادی شیعه هر کسی لیاقت قرار گرفتن در رأس حکومت را ندارد ، بلکه آن کسی شایستگی قرار گرفتن در راس حکومت را دارد که بدون انگیزه های فردی و دنیایی و با پشتوانه الهی در مسیر پیاده نمودن احکام خدا قدم بردارد لذا این مسئولیت در مرتبه اول بر عهده پیامبران ، سپس

ائمه اطهار(علیهم السلام ) و در دوران غیبت بر عهده ولی فقیه گذاشته شده است .

2- داشتن فکر و اندیشه و تجزیه تحلیل مسائل

از دیگر اموریکه انسان را به بصیرت سوق می دهد اندیشه و تجزیه و تحلیل جریانات سیاسی و اجتماعی می باشد .

علی علیه السلام در این باره می فرماید : أفک ر تستبص ر. فکر کن تا بصیرت یابی. لا بص یره ل من لا ف کر له. نیست بصیرتی از برای کسی که نباشد فکری از برای او. (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص : 57)

البته برای رسیدن به تحلیل صحیح نسبت به جریانات بخصوص جریانات سیاسی باید مواد اصلی آن که اخبار صحیح می باشد را از مجاری صحیح کسب نموده سپس نسبت به آنها فکر و تجزیه و تحلیل نمود .

3-دوراندیشی در امور

از دیگر اموریکه موجب بصیرت یافتن انسان می شود آینده نگری و تدبیر در مسائل و جریانات می باشد حضرت علی علیه السلام فرموده اند : من استقبل الأمور أبصر (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص : 57) هر که از قبل پیش بینی کند و به پیشواز کارها برود (نسبت به امور دور اندیشی کند) بینا گردد .

4- پیروی از عالمان وارسته

امام محمد باقر علیه السلام در وصف علماء ربانی می فرماید : قال محمّد بن عل یّ الباق ر ع ... العال م معه شمعهأ تز یل ظلمه الجهل و الحیره فکلّ من أضاءت له فخرج ب ها م ن حیره أو نجا ب ها م ن جهل .... (الحتجاج علی أهل اللجاج ج 1 ص17 )

عالم مانند کسی است که به همراه خود شمعی دارد که بوسیله آن ظلمت جهل و حیرت از بین می رود و هر کس که به نور آن روشنی یافت پس از حیرت خارج شده و از جهل نجات می یابد

5- رعایت ایمان و تقوای الهی

یکی دیگر از راهکارهای عملی جهت دست یابی به بصیرت رعایت تقوای الهی می باشد چرا که خداوند متعال می فرماید :«ان تتقوا الله یجعل لکم فرقانا؛ اگر تقوا بورزید خداوند قوه تشخیص و جداسازی حق از باطل به شما عنایت می کند» (انفال، آیه 29). پرهیزگاری و انجام واجبات و پرهیز و دوری از محرمات، به انسان نورانیت و روشن بینی درونی می بخشد به گونه ای که انسان در پرتو آن می تواند حق و باطل را از هم تشخیص دهد و به راحتی وسوسه های شیطانی را بشناسد و خود را از دام آن رهایی بخشد و قرآن کریم در این باره می فرماید: «ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذاهم مبصرون؛ پرهیزگاران هنگامی که شیطانی پیرامون حریم آنها گردش کند متوجه می گردند و بیدار و بصیر می باشند»

6- عبرت گرفتن از مسائل گوناگون

اگر کسی بطور دائم از آنچه که پیرامونش می گذرد و یا در گذشته به وقوع پیوسته به دیده عبرت نگاه کند به راحتی می تواند به نتیجه جریانات واقف شده و با بصیرتی که پیدا می کند از گرفتار شدن از هلاکت نجات پیدا کند .

حضرت علی علیه السلام در این خصوص فرموده اند : ف ی کلّ اعت بار است بصاأ (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص 472 ) در هر عبرت گرفتنی بصیرتی است.و در بیان دیگری این امر را منوت به دوام عبرت گرفتن دانسته اند و بیان دشته اند : دوام ال اعت بار یؤدّ ی لی ال است بصار (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص 472 )

7- ذکر و یاد الهی

از دیگر راههای رسیدن به بصیرت ذکر و یاد الهی می باشد حضرت علی علیه السلام فرموده اند: من ذکر اللّه استبصر (تصنیف غرر الحکم و درر الکلم ص : 189) یعنی هر که یاد کند خدا را بصیرت یابد

8-پیمودن مسیر اهل بصیرت

به عنوان نمونه یکی از ویژگی های برجسته یاران امام حسین علیه السلام در جریان عاشورا بصیرت می باشد

امـام صـادق (ع) دربـاره حضرت عباس (ع) با تعبیر (نافذ البصیره)یاد می کند که گویای عـمـق شـنـاخـت آن شـهـیـد اسـت (کـان عـمّنـا العـبـّاس بـن عـل ی نـافـ ذ البـصـیـره صـلب الا یمان ). ]اعیان الشیعه، ج 7، ص 430[ در زیارتنامه حضرت عباس (ع) نیز می خوانیم:

(و انّک مـضـیـت عـلی بـصیره م ن امر ک مقتد یاً ب الصّال حین) ]مفاتیح الجنان، زیارت حضرت عباس (ع)، ص 435[ که شهادت او را از روی بـصـیـرت و بـراساس اقتدا به صالحان برشمرده است، نیز می خوانیم: خدا را گواه می گـیـرم کـه تـو هـمـان راهـی را رفـتـی کـه شـهـدای بـدر و دیـگـر مـجـاهـدان راه خـدا پیمودند. (همان) .

در زیارتنامه حضرت مسلم بن عقیل نیز بر همین بصیرت در مبارزه و شهادت و پیمودن راه شهدای بـدر و مـجـاهـدان اسـلام و اقـتـدا بـه صـالحان و پیروی از انبیا تأکید شده است، با تعبیراتی همچون: (اشهد انّک مضیت علی ما مضی علیه البدر یّون المجاه دون... و انّک قد مضیت علی بصیره م ن امر ک مقتد یاً ب الصّال حی ن و متّب عاً ل لنّب یّین) ]همان، زیارت مسلم بن عقیل، ص 403[ .

بنا براین ما نیز می توانیم با مطالعه زندگی اینگونه افراد ، ویژگی هایی که موجب شد تا به این صفت متصف شوند را پیدا کرده و با الگو قرار دادن رفتار آنها ما نیز در زمره اهل بصیرت قرار بگیریم .

راه دست یابی به بصیرت

چنان که گفته شد برای دست یابی به بصیرتی چنین تاثیرگذار درشخص و جامعه ورفتارهای فردی و اجتماعی، می بایست ابزارهای درست و مناسبی چون چشم و گوش و مانند آن را داشت، چنان که لازم است از قلبی سالم و سلیم بهره مند بود؛ زیرا اگر قلب آدمی، بیمار و دارای پرده هائی از شقاوت و قساوت و جهل و بی تقوایی باشد، هرگز نمی توان از این قلب، امید بصیرت و روشنگری داشت.

انسان برای این که به بصیرت و روشنگری واقعی برسد می بایست با مهار نفس خود هرگونه پلشتی ها را از خود بزاید و تقوای فطری را پاس دارد. هنگامی که تقوای فطری که مقتضی پرهیز از هر پلشتی و پلیدی چون دروغگویی و

پیمان شکنی و مانند آن است، در انسانی وجود داشته باشد، آن گاه است که هدایت الهی از طریق وحی و الهام در وی تأثیرگذار خواهد بود و اهل ایمان به خدا و پیامبر(ص) و قرآن می شود و درهای بصیرت بر روی وی گشوده می شود و چشم و دلش به گونه ای دیگر به مسایل می نگرد و تحلیل و تبیین کرده و توصیه هایی را صادر می کند.

از نظر قرآن بصیرت و روشنگری، بینش و نگرش درست و صحیحی است که آدمی با این امور می تواند آن را به دست آورد؛ بنابراین کسانی که به وسیله اعضا و جوارح خویش تنها در اندیشه پاسخ گویی به خواسته های نفسانی هستند و یا پلشتی ها و پلیدی ها برای آنان معنا و مفهومی ندارد، نمی توانند به بصیرتی دست یابند که حقایق را بر آنان منکشف سازد و آنان را نسبت به کار درست از نادرست آگاه و هوشیار کند و قدرت تشخیص شان را افزایش دهد و در نهایت از کار نادرست باز دارد.

خداوند در آیه 203 سوره اعراف به ایمان به عنوان مهم ترین عامل دست یابی انسان به قدرت تشخیص حق از باطل و درست از نادرست یعنی بصیرت اشاره می کند و در ادامه در آیه 201 همین سوره تقوا را از مهم ترین عوامل تحقق بخش بصیرت و روشن دلی در آدمی برمی شمارد.

البته هرگز نمی توان نقش بینش را در نگرش ها و افکار و اندیشه های آدمی نادیده گرفت. از این رو خداوند پس از ایمان که امری بینشی و نگرشی است به مسئله شناخت نسبت به آخرت و ایمان به آن در تحقق بصیرت آدمی اشاره می کند و دنیاگریزی و آخرت گرایی در افراد را عاملی مهم در تحقق بصیرت برمی شمارد. (ص آیات 54 و 64)

از دیگر علل و عواملی که در این مسئله مهم و اساسی است می توان به عبرت گیری از مسایل جهان و هستی اشاره کرد. تأکید خداوند برتوجه به آیات و نشانه های الهی از آن روست که انسان با تحلیل آن ها می تواند نسبت ها را به درستی به دست آورد و در یک آزمون خطا و تصحیح، تجربیات بسیار مفیدی را در زمینه های مختلف کسب کند.

بسیاری از مردم در یک فرآیند، به بصیرت دست می یابند، زیرا بصیرت از اموری نیست که ناگهان تحقق یابد، بلکه در یک فرآیند با علل و عوامل مختلف در انسان پدیدار می شود که در این میان نمی توان نقش مهم نشانه ها و نشانه شناسی را نادیده گرفت. از این رو توجه به آیات و نشانه های الهی در هستی از هر نوع و جنسی در آیات 2 و 12 سوره ذاریات و نیز آیات 6 تا 8 سوره ق مورد تأکید قرار گرفته است.

انسان با تحلیل دقیق داشته های خودشان که از آن به آیات انفسی یاد می شود و داده های بیرونی که از آن به آیات آفاقی یاد شده است، می تواند امیدوار باشد که به یک شناخت یقینی برسد.

هرچه تفکر و دقت در آیات انفسی و آفاقی و نشانه شناسی در انسان، قوی تر شود، دقت و تأمل و تحلیل وی نیز افزایش می یابد و یقین او از علم الیقین حصولی به عین الیقین شهودی و حق الیقین حضوری می رسد. به این معنا که نهایت تفکر و اندیشه در آیات انفسی و آفاقی، درک حضوری و دانش وجودی است که دیگر این دانش جزو ذات وی می باشد.

بر این اساس هر کسی باید در مسایل زندگی از امور اجتماعی و سیاسی خویش چنان دقت و توجه داشته باشد که بتواند از راه نشانه ها، حقیقت را کشف و شهود کند و در ادامه با تقوای سیاسی در مسیر آن گام بردارد. کسانی که از هیچ نشانه کوچک و جزیی نمی گذرند.

و آن را در یک پازل دسته بندی می کنند و در جای مناسب قرار می دهند، می توانند در نهایت، تبیین درستی از مسئله بیابند و واقعیت امور پوشیده را بر خود آشکار سازند. گاه یک فتنه می تواند این پازل هایی که در سایه روشن های تردید قرارگرفته است آشکار سازد و تصویری روشن از حرکات و اقدامات و رفتارهای شخص و یا گروه ارائه دهد.

بارها دیده شده است که اهل نفاق و کفر و شرک در این فتنه ها خود را لو داده اند؛ زیرا گمان برده اند که موفقیت را در دست دارند و چهره واقعی خویش را آشکار می کنند و یا این که حرکت و رفتاری را از خود بروز می دهند که می تواند به عنوان متغیر ربطی میان تمامی پازل ها و قطعات پیشین، معنایی را القا و روشن سازد.

به سخن دیگر، فتنه ها فرصت های شناختی برای بسیاری از مردم نسبت به رهبران و

نظریه پردازان و تصمیم گیران اصلی است که همواره با درایت و کیاست معاویه ای و عمر و عاصی

خواسته اند تا خود را مخفی و نهان کنند و اندیشه ها و افکار پلید خود را از انظار دور دارند. در این هنگام فتنه ها، همانند نوری در تاریکی، چهره واقعی خواص را نشان می دهد و بطلان همه یا برخی کارها و رفتارهایشان را برای توده های مردم آشکار می سازد.

بنابراین مهم ترین رفتاری که از توده های مردم انتظار می رود آن است که در فتنه ها به نشانه ها توجه کنند، و با بهره گیری از اصول اساسی اسلام و قرآن، حق را از باطل باز شناسند و خواص و رجال سیاسی کشور را براساس آن معیار به ارزیابی نشینند و در نهایت، راه خویش را از گمراهان و منافقان جدا سازند.

در داستان حضرت امیرمؤمنان(ع) در جنگ صفین و فتنه بزرگ آن برخی از اهل تردید نمی دانستند که حق با علی یا معاویه است؛ زیرا یک نشانه چون شهادت عمار به دست گروه باغی و طغیانگر، برای توده های مردم آشکار کرد که معاویه بر باطل است. هر چند که در آن زمان بسیاری از لشکریان معاویه با توجیه عمر و عاص فریب خوردند، ولی زنگارهای بسیار و پرده های استواری از دغل و تزویر و دروغ با شهادت عمار به عنوان یک نشانه فرو ریخت و از میان برداشته شد و اهل حق توانستند راه خویش را دریابند.

در حقیقت هر نشانه ای در هر فتنه ای برای توده های مردم می تواند به عنوان نشانه ای از درستی و نادرستی کس یا گروه و یا حکومتی باشد.

به هر حال داشتن بصیرت نیازمند اسباب و ابزارهای مناسبی است که قدرت تشخیص آدمی را نسبت به حق و باطل برانگیزد و به وی توانایی دهد تا پس از شناخت، نسبت به آن واکنش درست و مناسبی انجام دهد و همانند بلعم باعوراها و یا سامری ها عمل نکند و همراه فرعون و طاغوت در صف استکبار و کفر و باطل نایستد.

حضرت آیت الله خامنه ای نخستین بار در تیرماه سال 68 در دیدار و بیعت مدرسان، فضلا و طلاب حوزه علمیه مشهد بر لزوم برخورداری علما از بصیرت و علم به زمان اشاره کرده و بی بصیرتی علما را عامل بروز مشکلات بزرگ در طول تاریخ تشیع دانستند.

یک سال بعد (24 مرداد سال 69) ایشان در دیداری با اقشار مختلف مردم از بصیرت و کشف ترفندهای دشمن سخن گفته و تأکید کردند راه نجات کشورهای اسلامی از زورگویی، اشغال و سلطه گری استکبار جهانی بازگشت به اسلام ناب محمدی(ص) و بصیرت کامل نسبت به دشمن واقعی است.

آبان ماه همان سال در دیداری که مسئولان و کارگزاران نظام با ایشان داشتند و حجت الاسلام مرحوم حاج احمد خمینی نیز در آن حضور داشت، رهبری انقلاب در سخنانی از عمق بصیرت در وجود امام یاد کرده و گفتند: «خیلی از چیزهایی که ماها حتی گاهی با دقت نمی دیدیم، او آنها را در نگاه عادی مشاهده می کرد.»

ایشان در مراسم اختتامیه چهارمین مجمع بزرگ فرماندهان و مسئولان دفاتر نمایندگی ولی فقیه در سپاه که در 27/6/70 برگزار شد هم از ضرورت بصیرت در دوران ممزوج شدن حق و باطل سخن گفته و یادآور شدند که فقدان تحلیل سیاسی، نقطه ضعف اصلی مردم در دوران حکومت امام علی(ع) بوده است.

رهبر معظم انقلاب در آن سخنرانی با بیان این که هنوز صفوف روشن است و خیلی از اصول و حقایق واضح و نمایان است، خطاب به مخاطبان متذکر شدند: «اما مطمئن نباشید که همیشه این گونه خواهد بود. شما باید آگاه باشید. شما باید چشم بصیرت داشته باشید. شما باید بدانید بازویتان در اختیار خداست یا نه. این بصیرت می خواهد، این را دست کم نگیرید.»

در سال 71 نیز همچنان مخاطبان رهبری انقلاب در توجه به بصیرت فرماندهان بودند. به عبارت دیگر، ایشان پس از مخاطب قرار دادن کارگزاران نظام در سال 69، از سال 70 مخاطبان این پیام خود را فرماندهان و نظامیان در سطوح مختلف قرار دادند. این مخاطبان در سال 70، سپاهیان بودند، ولی در سال 71 بسیجیان مخاطب قرار گرفتند. ایشان سال 71 در 2 مقطع دیدار با فرماندهان گردان های عاشورای بسیج سراسر کشور (در 22 تیرماه این سال) بصیرت را مهم ترین امر در دفاع از دین خوانده و در دیدار با فرماندهان بسیج سراسر کشور (در 27 آبان ماه) با اشاره به بصیرت و آگاهی در پایه شکل گیری بسیج از لزوم بصیرت در شناخت برنامه های دشمن سخن گفته و بسیجیان را به افزایش روزافزون بصیرت خود تشویق کردند. ایشان در این سخنرانی از فرماندهان بسیج خواستند بصیر باشند و ترفندهای دشمن را شناسایی کنند و ببینند دشمن چطور می خواهد جمهوری اسلامی را در سطح جهان بد معرفی کند یا به شکل های غلط معرفی کند، البته که موفق نمی شود.

رهبر معظم انقلاب همچنین در مراسم هفتمین سالگرد بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران در خرداد ماه 75، به وجود حد اعلای بصیرت در امام حسین(ع) اشاره کرده و از دنباله روی امام خمینی از امام حسین(ع) در بصیرت و قدرت نفس سخن گفتند و تأکید کردند که عظمت روحی و بصیرت حاکم بر وجود امام خمینی، عامل استقامت و ادامه مبارزه با رژیم ستمشاهی بوده است.

20 روز بعد در مراسم صبحگاه لشکر 27 محمد رسول الله(ص) در 23 خرداد سال 75، ایشان کسانی را که از روی بصیرت کار نمی کنند در زمره عوام خوانده و افزودند: «بنابراین برای عوام نبودن باید هر کاری که انجام می شود براساس بصیرت باشد.»

ایشان همچنین در دیداری که نیروهای بسیجی و سپاهی در پادگان لشکر هفت ولی عصر با ایشان در 25 اسفند سال 75 داشتند، می گفتند: «کسی که پرچم هدایت اسلامی را به دوش می کشد باید از بصیرت دینی و استقامت ایمانی برخوردار باشد.»

دیدار مسئولان دستگاه قضایی در کشور در سالروز تشکیل این قوه (7 تیرماه) در سال بعد هم فرصتی بود تا ایشان تأکید کنند: «اگر دستگاه قضایی از قوت بصیرت و قدرت قبض و بسط لازم برخوردار نباشد، حرکت اساسی، مهم و عمده سازندگی در کشور که یک پدیده باارزش است به نتایج سویی منتهی خواهد شد و در نتیجه آن، طبقه جدیدی از انسان های برخوردار از ثروت های بادآورده و دارای امکانات فراوان به وجود می آید که به هیچ حدی از حدود شرع و قانون پایبند نخواهد بود.»

در سال 77 شاهد رویکرد جدیدی از سوی مقام معظم رهبری در تعیین مخاطبان برای تشریح ابعاد بصیرت و توجه به آن هستیم. ایشان در آن سال، دیدارهای متعددی با دانشجویان و جوانان داشتند که طی آن بارها به این مسئله و اهمیت آن اشاره کردند.

از جمله آن که در پیامی که به مناسبت دومین کنگره جامعه اسلامی دانشجویان در 9/7/77 صادر کردند، آنها را به داشتن بصیرت لازم و دید نافذ برای شناخت دشمن و روش های کینه ورزانه اش برای خود و عموم دانشجویان توصیه و تأکید کردند که فتنه گری ها و فتنه گرها را به خصوص در محیط دانشجویی شناسایی و خنثی کرده و اختلافات درون سازمانی و برون سازمانی را به حداقل برسانند.حضرت آیت الله خامنه ای سپس در دیداری که گروه کثیری از دانشجویان و دانش آموزان به مناسبت سیزدهم آبان ماه در 12/8/77 با ایشان داشتند به تشریح ابعاد بصیرت امام علی پرداخته و از امکان تقلید از امام علی(ع) در دو صفت «بصیرت» و «صبر» سخن گفتند. ایشان در آن سخنرانی تمام مشکلات افراد و جوامع بشری را در فقدان بصیرت یا صبر ریشه یابی کرده و فرمودند: «امروز هم در دنیا کسانی که در راس قدرت های سیاسی زورگو و مداخله گر، یا در راس کمپانی های اقتصادی، یا در رأس دستگاه های سرطان گونه تبلیغاتی و شبکه های عظیم سودجوی تبلیغات قرار گرفته اند، از طریق یکی از این دو خصوصیت بر ملت ها حکم می رانند و زورگویی می کنند. یا سعی می کنند ملت ها را در غفلت نگه دارند و بصیرت آنها را بگیرند اگر هم نتوانند به کلی از آنها بصیرت را سلب کنند، در یک مورد که یک مسئله خاص برایشان مهم است، سعی می کنند بیداری ملت ها و بصیرت انسان ها را در آن جامعه سلب نمایند یا آنها را دچار بی صبری کنند.»

جلسه پرسش و پاسخ با جوانان در دومین روز از دهه فجر سال 77 (روز انقلاب اسلامی و جوانان) نیز بزنگاه دیگری بود تا رهبر انقلاب به آنها یادآور شوند که «بصیرت نسل جوان، یکی از 3 رکن اساسی در تضمین آینده خودشان و کشور است، ایشان در آن دیدار به جوانان سفارش کردند که اولا احساس مسئولیت کنند و واقعا خودشان را مسئول بدانند و بخواهند زندگی را با پای خودشان پیش ببرند. مثل پرکاهی در امواج حوادث نباشند. ثانیا با ایمان حرکت کنند چون ایمان نقش بسیار مهمی در پیشرفت در همه میدان ها و پیروزی بر همه موانع دارد. ثالثا بصیرت و آگاهی داشته باشند. چرا که اگر جوانان این سه خصوصیت را در خودشان تامین کنند، می توانند در همه زمینه ها، موفقیت خودشان را تضمین کنند. رهبری انقلاب در دیدار با کارگزاران، مدیران و روحانیون کاروان ها و اعضای ستاد حج در بهمن ماه همان سال نیز تاکید کردند: «حج برای عبادت، معنویت و بصیرت مسلمانان و نیز ابلاغ پیام معنوی و سیاسی اسلام است.»

با گذشت دو سال از آن تاریخ، رهبرمعظم انقلاب، همچنان در دیدارهای جداگانه ای به تشریح ابعاد بصیرت پرداختند. نخست در دیدار جمع زیادی از اعضای انجمن های اسلامی دانشجویان در 8/12/80 که مهمترین نیاز نسل جوان کشور را عمق بخشیدن به ایمان، بصیرت و معرفت خود دانسته و گفتند: «یکی از وظایف انجمن های اسلامی دانش آموزان حراست از این ثروت و عمق بخشیدن مستمر به آگاهی و بصیرت دانش آموزان درمورد مسائل کشور و جهان براساس دیدگاههای متکی بر معرفت اسلامی است.»

سال بعد برای دومین بار رهبری انقلاب در جمع معاونان و کارکنان قوه قضاییه در آستانه روز هفتم تیرماه81 تاکید کردند که تامین حقوق ملت درگرو آن است که قوه قضاییه بتواندکار خود را با قوت، شجاعت و بصیرت انجام دهد، چرا که اگر دستگاه قضایی به دانش، بصیرت، پاکی و طهارت در عمده ترین ارکان خود متکی باشد، همان مقصودی را که به دنبال آن است، به میزان زیادی تامین خواهدشد.

ایشان درسال 82 در دیدار با قاریان ممتاز و حافظان قرآن به اهمیت بصیرت اشاره کرده و فضای قرآنی در جامعه را عامل بصیرت بخشیدن به جامعه خواندند.

رهبرمعظم انقلاب در دیدار اعضای مجمع عمومی اتحادیه انجمن های اسلامی دانشجویان دانشگاههای کشور در 25/1/84 بار دیگر به موضوع بصیرت و حرکت جنبش دانشجویی براساس آن اشاره کرده و تاکید نمودند که بصیرت، ابزار شناخت هدف و منحرف نشدن از راه است.

ایشان به دانشجویان تاکید کردند که برای شناخت هدف و منحرف نشدن از راه، به بصیرت و هوشیاری و برای حرکت خستگی ناپذیر و مداوم در راه تحقق هدف، به احساس مسئولیت نیاز دارید و باید با درک جایگاه ایران به عنوان پیشاهنگ مبارزه و پایداری درمقابل استکبار شیطانی، همواره برنامه ها و حرکات دشمنان را تحت مراقبت داشته باشید.

معظم له همچنین در خطبه های نماز عید سعید فطر درسال 85 طی سخنانی به اهمیت انتخابات بابصیرت و استحکام مجلس خبرگان اشاره کردند.

رهبرمعظم انقلاب در آن سخنرانی فرمودند: «اهمیت انتخابات خبرگان دراین است که با این انتخابات، مردم افراد خبره مورد اعتماد خودشان را انتخاب می کنند تا اینها آماده به کار باشند و برای لحظه حساس فقدان رهبری در کشور این مجموعه مورد اعتماد ملت باید با بصیرت کامل، رهبری را که قادر به ادای تکالیف رهبری می دانند، انتخاب کنند و به مردم معرفی کنند.»

توصیه رهبری انقلاب در آن زمان به مردم این بود که با شور تمام و با بصیرت کامل در انتخابات شرکت کنند و افراد مورد اعتمادشان را به مجلس خبرگان بفرستند تا این مجلس همواره با همان استحکام و اقتداری که قانون برای آن معین کرده است، بماند و آینده کشور تضمین شود. ایشان در مراسم سالگرد ارتحال بنیانگذار انقلاب درسال 86 نیز تاکید کردند ایستادگی از سر بصیرت، تنها راه دستیابی یک ملت به حقوق خود است.

سفر ایشان در دی ماه آن سال به یزد فرصت دوباره ای شد تا در اجتماع بزرگ مردم یزد و در راه بازگشت در دیدار اقشار مختلف مردم قم، بار دیگر بر اهمیت موضوع بصیرت تاکید شود. بویژه آن که در آن دوران فضای سیاسی و اجتماعی کشور آبستن انتخابات مجلس هشتم شورای اسلامی نیز بود.

رهبری انقلاب در جمع مردم یزد در 12/10/86 از مردم خواستند با بصیرت از میان نامزدها نماینده ای اصلح از لحاظ ایمان، اخلاص، امانت داری، دینداری و آماده برای حضور در میدان های انقلاب را برگزینند تا مجلس که مورد نیاز جامعه کنونی ماست تشکیل شود. همچنین ایشان در جمع مردم قم در 19 دی همان سال با بیان اینکه وقت صبر و بصر است، افزودند: «ملت ایران وقت انتخابات که می رسد، احتیاج به بصیرت دارند تا نگاه کند و ببیند که دشمن چه موضعی در قبال این حرکت عظیم مردمی گرفته است. ملت باید حواس خود را جمع کند و تصمیم درست بگیرد.»

رهبری انقلاب در سال 87 هم پس از یک سخنرانی عمومی در باب بصیرت در نمازجمعه تهران بار دیگر در جمع تشکل های دانشجویی به این موضوع پرداختند. ایشان در خطبه های نمازجمعه تهران در 29/6/87 بصیرت را عامل واکنش مناسب مردم به تبلیغات هسته ای دشمن خوانده و فرمودند: «وقتی دشمن تبلیغات خود را درباره مسئله هسته ای تشدید کرد، مردم انصافا بهترین واکنش ها را نشان دادند که این هوشیاری، استقامت و بصیرت قابل تجلیل است.»

مقام معظم رهبری سپس در آستانه روز 13 آبان در دیداری که جمعی از دانش آموزان و دانشجویان و تشکل های مختلف دانشگاهی با ایشان داشتند، با تاکید بر این که خودتان را از لحاظ علمی، ایمان و تقوا بسازید، خطاب به آنها گفتند: «بصیرت خودتان را زیاد کنید و آگاهی خودتان را نسبت به امروز دیروز و فردا افزایش بدهید. 12-10 سال دیگر، همه شما و نظائر شما، جوانان تحصیلکرده ای هستند که وارد عرصه زندگی ملت ایران خواهندشد و مسئولیت هایی خواهند داشت. روسای جمهور آینده، وزرای آینده، مدیران و برجستگان گوناگون بخش های مختلف آینده، آن کسانی که طراحند، برنامه ریزند، متفکرند، تئوریسین اداره کشور هستند از میان شماها پدید می آیند و از میان شماها برمی خیزند. این مدیران و برنامه ریزان هم باید عالم باشند و هم به معنی حقیقی کلمه باید متدین، پاکدامن و بصیر باشند.»

ایشان همچنین در دیدار هزاران نفر از دانشجویان دانشگاه علم و صنعت در 24/9/87، صبر و بصیرت در ملت را دو عامل اصلی پیروزی انقلاب خواندند.

ایشان درسال جاری نیز در سه مقطع به تبیین اهمیت بصیرت پرداختند. نخست در دیدار اعضای دفتر رهبری و سپاه حفاظت ولی امر در پنجم مردادماه، آنها را به داشتن بصیرت توصیه کرده و یادآورشدند: «بلاهایی که برملت ها وارد می شود، در بسیاری از موارد براثر بی بصیرتی است. اگرچه از نخبگان انتظار می رود کمتر خطا کنند، اما گاهی خطاهایشان اگر ازنظر کمی، بیشتر نباشد، ازنظر کیفی بیشتر از خطاهای عامه مردم است و این از بی بصیرتی است.»

مقام معظم رهبری در آن دیدار هشدار دادند: «در عرصه سیاسی هم اگر بصیرت نباشد و دوست و دشمن را نشناسند، یک وقت آتش توپخانه تبلیغات و گفت و شنود و عمل به طرف قسمتی است که آنجا دوستان مجتمعند نه دشمن. لذا بصیرت و تبیین لازم است. نقش نخبگان و خواص هم این است که این بصیرت را نه فقط در خودشان، بلکه در دیگران هم به وجود آورند.»

ایشان سپس در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری در دوم مهرماه سال جاری بر اهمیت بصیرت برای تغییر رفتارها سخن گفته و از نقش نخبگان با بصیرت و روشنگر یاد کردند.

رهبری انقلاب در این سخنرانی با اشاره به حوادث پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم فرمودند: «آنچه انسان از نخبگان جامعه و جریانات و گروه های سیاسی انتظار دارد، این است که با این حوادث و با این خطوط دشمن با بصیرت مواجه شوند. اگر بصیرت و عزم مقابله وجود داشت، خیلی از رفتارهای ما ممکن است تغییر پیدا کند. آن وقت وضعیت بهتر خواهد بود. بعضی از کارها از روی بی بصیرتی است.»

به گفته ایشان، گاهی سکوت کردن، کنار کشیدن و حرف نزدن، خودش کمک به فتنه است. در فتنه همه باید روشنگری کنند و همه باید بصیرت داشته باشند.

رهبری انقلاب در دیدار عمومی مردم چالوس و نوشهر در 15 مهرماه سال جاری نیز اظهار داشتند: «وقتی بصیرت باشد، غبارآلودگی فتنه نمی تواند ملت را گمراه کند و آنها را به اشتباه بیندازد. اگر بصیرت نباشد، انسان ولو با نیت خوب، گاهی در راه بد قدم می گذارد.»

نتیجه گیری

اگرچه برخورداری از بصیرت در تمام عرصه های زندگی الزامی است، اما در برخی عرصه ها ضروری تر به نظر می رسد. به همین دلیل است که رهبر معظم انقلاب از لزوم بصیرت در شناخت دشمن و ترفندهایش سخن گفته و یادآور شده اند که در دوران ممزوج شدن حق و باطل باید مراقب بود که حق و باطل مشتبه نشوند و انجام هر حرکت عمومی در وضعیت کنونی جهان براساس بصیرت باشد.

از نگاه ایشان حرکت در جهان پیچیده امروز تنها با بصیرت امکان پذیر است، چراکه ملت ها تنها با بصیرت می توانند به حقوق خود دست یابند. شناخت موانع راه، شناخت راه های جلوگیری از موانع و شناخت راه برای برداشتن موانع نیز تنها با بصیرت میسر خواهد بود. به همین دلیل است که رهبری انقلاب به بصیرت یافتن در هدف و وسیله به منظور تغییر رفتارها تأکید دارند.

انتخابات، روشن کردن مرزهای خودی از دشمن و دفاع از دین، بزنگاه هایی هستند که از منظر رهبری بیش از هر زمان دیگری نیاز به بصیرت دارند؛ البته ایشان انتخاب رهبر از سوی مجلس خبرگان رهبری، احقاق حقوق مردم در دستگاه قضایی و مناسک حج را نیز از این دست بزنگاه ها می دانند.

آنچنان که پیروزی انقلاب اسلامی ایران از جمله ثمرات حاصل از بصیرت بوده، انتخاب نامزدهای اصلح از سوی مردم در هر انتخاباتی اعم از ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی، مجلس خبرگان و... نیز تداوم بخش این راه بوده است. به همین دلیل است که همواره رهبری انقلاب، مردم را به برخورداری از بصیرت در این انتخاب ها توصیه می کنند. ایشان فرمودند: «ملت ایران وقت انتخابات که می رسد، احتیاج به بصیرت دارد. نگاه کند ببیند دشمن چه موضعی در قبال این حرکت عظیم مردمی گرفته است. مردم باید حواس خود را جمع کنند تا درست تصمیم بگیرند.»

واکنش مناسب مردم به تبلیغات هسته ای و شکست دادن دشمن در تضعیف قوا و رابطه ملت با مسئولان نیز از دیگر ثمرات حاصل از بصیرت است که رهبر معظم انقلاب در طول سخنرانی هایشان بارها بر آن تأکید کرده اند.

بنابراین اگر امروز سخنان رهبری را فهمیدیم و عمل کردیم و قدر ولایت را دانستیم، آنوقت می توان گفت که بصیرت پیدا کرده ایم.

¤ منابع در تحریریه روزنامه کیهان موجود است.